W tym zestawieniu chciałbym wam przedstawić zgodnie z tytułem punce oraz znaki, którymi sygnują swoje navajas ich twórcy i producenci. Zaproponowałem wam formę tabeli ponieważ, jak mi się wydaje dostarczone w ten sposób informacje będą dla was czytelniejsze i łatwiejsze w odbiorze. Ponadto, jak sądzę, łatwiej będzie wam w ten sposób wyszukać interesujące was sygnatury. W tabeli uwzględniłem rzemieślników i producentów, którzy wytwarzali bądź wytwarzają nadal navajas według tradycyjnych hiszpańskich wzorów (zgodnie z tematyką strony), dlatego też zabrakło w tym zestawieniu twórców, którzy wykonują wyłącznie noże z głownią stałą lub hiszpańskich firm, tak znanych jak na przykład "Aitor", które produkują nowoczesne noże składane według ogólnoświatowych wzorców. Wyjątek uczyniłem za to dla firm, które próbują "ubrać" dawne wzornictwo w nową szatę, pod warunkiem, że ich współczesne navajas, pomimo wprowadzonych zmian nadal przypominają pierwowzory.
Nie zamieszczałem też w tym zestawieniu marek i punc producentów niehiszpańskich (np. francuskich), którzy w XIX wieku masowo produkowali navajas na hiszpański rynek oraz współczesnych firm hiszpańskich, które w całości zamawiają wykonanie navajas według, co prawda, tradycyjnych wzorów ale poza granicami Hiszpanii.

W przypadkach dotyczących zwłaszcza znaków pojawiających się na nożach z wieków dawnych nie sposób ustalić z całkowitą pewnością lub w ogóle  kto był twórcą danego noża, dlatego też zamieściłem wyłącznie miejsce ich produkcji (jeśli było mi znane). Ogólnie rzecz biorąc do końca XIX wieku hiszpańscy cuchilleros bardzo rzadko umieszczali jakiekolwiek punce na swoich nożach stąd określenie twórcy bywa w większości przypadków niemożliwe.

W przypadku niezwykle popularnych i "ogólnych" punc np.: "Toledo" czy "Albacete" czasami niezwykle trudno jest ocenić czy faktycznie dana navaja pochodzi z tego miasta od wielu lat są one bowiem podrabiane i fałszowane na wielką skalę. Już w XIX wieku np. francuscy producenci umieszczali na navajas produkowanych na rynek hiszpański punce "Toledo" wykorzystując do swoich celów znakomitą opinię oraz światową sławę tamtejszych cuchilleros i licząc oczywiście tym samym na lepszą sprzedaż swoich produktów. Dla przykładu: jedna z marek francuskich noży składanych to właśnie "Toledo", inna to "Navajas de Toledo" - były to navajas pochodzące z Thiers i niemające nic wspólnego, poza napisem oczywiście, z Toledo w Hiszpanii. Francuscy producenci noży z Thiers wypuszczali na rynek również inne navajas pod markami jednoznacznie sugerującymi hiszpańskie pochodzenie noży np. sławna marka "Valero Jun Zaragoza" lub "Haudeville en Albacette". Jednak nie tylko obcokrajowcy tak postępowali. Podobne praktyki stosowali w XX wieku cuchilleros z Albacete i Santa Cruz de Mudela (choć nie tylko), którzy na nożach produkowanych przeważnie jako pamiątki dla turystów nanosili punce "Toledo". Było to zrozumiałe posunięcie ponieważ obcokrajowcy odwiedzający Hiszpanię w większości przypadków mieli zaledwie mgliste pojęcie o jakichkolwiek navajas, a już o tradycyjnych miejscach ich produkcji zapewne żadne. Sporo ludzi jednak słyszało o legendarnych właściwościach słynnej "toledańskiej stali", więc jeśli już kupowali noże to chcąc kupić coś dobrego, kierowali się napisem "Toledo" na głowni (jako jedynym, który kojarzyli i mniej więcej znali). Z drugiej strony trudno wymagać, by turysta przebywający na wakacjach w Toledo kupował na pamiątkę navaja z napisem Santa Cruz de Mudela, poza tym przemysł nożowniczy w Toledo istniał w szczątkowej formie, dlatego też cuchilleros z innych regionów Hiszpanii, zwłaszcza z Kastylii La Mancza chętnie wypełniali tę lukę i zaspokajali popyt.
Współcześnie sławę Toledo, jako miejsca produkcji znakomitych navajas przyćmiewa Albacete i to właśnie nazwa tego miasta bodajże najczęściej pojawia się na fałszowanych puncach umieszczanych na głowniach navajas.

Jeśli idzie o przemysł pamiątkarski w ogóle, to artesanos, głównie z Kastylii La Mancza produkowali ogromną ilość tradycyjnych w formie navajas z przeznaczeniem właśnie na potrzeby turystów. Przeważnie umieszczano na głowniach inskrypcje typu "Recuerdo de Sevilla", "Recuerdo de Toledo", "Recuerdo de Granada" itd. itp. w zależności od miasta, do którego dana navaja miała trafić. Nie oznaczało to nic innego jak tylko: "Pamiątka z Sewilli", "Pamiątka z Toledo", "Pamiątka z Granady" - nie były to punce w dosłownym tego słowa znaczeniu, nie mówiły one bowiem nic o artesano, który wykonał nóż i miejscu pochodzenia navaja. Nie oznacza to jednak, że były to navajas pod jakimś względem upośledzone. Faktem jest, że grawerunki te przedstawiały zazwyczaj jakąś banalną w formie scenkę typu walka z bykiem lub budynek charakterystyczny dla miasta, z którego nóż ten miał być pamiątką, ale wykonanie tych grawerunków, jak również i samych navajas nierzadko stało na bardzo wysokim poziomie. Znaczna część z tych grawerunków pokryta była też kolorową emalią.

Dzisiaj na wielką skalę hiszpańskie marki podrabiają głównie Chińczycy czyniąc ogromne szkody w hiszpańskim przemyśle nożowniczym. Podrabiane i fałszowane są nie tylko marki ale i wzory tradycyjnych navajas, a wypuszczane "z taśmy" w tysiącach sztuk tanie, chińskie navajas zalewają hiszpański rynek. Dla mnie osobiście najsmutniejsze jest to, że niektóre hiszpańskie firmy biorą czynny udział w tym procederze zlecając wykonywanie tradycyjnych wzorów navajas właśnie Azjatom. Co z tego, że takie noże są tanie, wyglądają podobnie lub wręcz identycznie i czasami (co trzeba przyznać) są nieźle wykonane - ducha w nich nie ma żadnego, a i jakość materiałów, z których je wykonano jest wielce dyskusyjna.
Można oczywiście powiedzieć, że podobnie w XIX wieku postępowali np. Francuzi zalewając masowo hiszpański rynek tańszymi podróbkami klasycznych navajas oraz navajas nawiązującymi do hiszpańskiego wzornictwa, jednak tych dwóch sytuacji nie da się porównać. Chociażby z tego powodu, co może ich trochę usprawiedliwia, że większość z francuskich navajas miała swój charakterystyczny styl i nierzadko były to po prostu znakomite noże, natomiast dzisiejsi azjatyccy producenci nie silą się na nadanie swoim wyrobom jakichkolwiek znamion wyjątkowości czy też stylu, który z czasem mógłby stać się ich wyróżnikiem; po prostu produkują w tysiącach sztuk navajas dokładnie według tradycyjnych hiszpańskich wzorów. Tym samym nie są one i nie będą niczym więcej jak tylko zwykłą podróbką, zaledwie namiastką pierwowzorów.

Niestety w ostatnich latach na sile wzmogła się jeszcze jedna tendencja, o której ze smutkiem muszę napisać. Firmy hiszpańskie z wielkimi tradycjami nożowniczymi, zmuszone wymogami rynku i szaleńczą pogonią za powszechną "taniością", oprócz swoich rodzimych fabryk w Hiszpanii zakładają również fabryki w Azji i to tam produkują część swoich navajas. Niepokojący jest fakt, że są one nie do odróżnienia od produktów rdzennie hiszpańskich i przeważnie nie są oznakowane w żaden specjalny sposób. Tak naprawdę więc w wielu przypadkach, kupując navajas, nie mamy pewności co do pochodzenia noża.

Starałem się wyszukać w miarę możliwości jak najwięcej punc i sygnatur, którymi posługiwali się na przestrzeni lat poszczególni producenci navajas, jednakże oczywistym jest, że z pewnością nie wszystkie udało mi się odnaleźć. Z góry przepraszam również za jakość części zdjęć - niektóre z sygnatur były zatarte przez czas, inne wycinałem z tak małych fotografii, że po powiększeniu zatraciły ostrość. Mimo wszystko mam jednak nadzieję, że poniższa lista okaże się dla was przydatna.

Janusz Łangowski


Informacje ogólne: