Słowniczek
Pojęcia ogólne
abierta - rozłożona, otwarta navaja
acero – stal
acero carbono - stal węglowa
adorno, adornos - ozdoba, zdobione
amolado cóncavo - szlif wklęsły
amolado plano - szlif płaski
amolado vaceado - są to zazwyczaj obustronne, ozdobne lub odciążające szlify kładzione nad szlifami głównymi, u szczytu klingi lub ozdobne wcięcia i żłobienia w górnej części głowni
artesano - „rzemieślnik”, w tym przypadku twórca noży
artesana, artesania, artesanal - navaja opisana w ten sposób została wykonana ręcznie
bisel – „skos”, płytki i wąski, ozdobny szlif położony jednostronnie na grzbiecie głowni w miejscu, w którym opada ona w stronę czubka
bomba - rodzaj dawniej stosowanej ręcznej wiertarki, inna nazwa to zompa
buril - rylec, grabado a buril - element navaja grawerowany za pomocą rylca
burillado - wyryte ręcznie rylcem
cabo - rękojeść, uchwyt
cachas – okładziny rękojeści
carraca – nacięcia, „ząbki” na tylnej części głowni; powodują one, że nóż podczas otwierania wydaje charakterystyczny dźwięk
cerrada - zamknięta (navaja)
cierre - blokada głowni
cintillos - umiejscowione poprzecznie w stosunku do czubka noża ozdobne pręciki lub opaski wmontowane w okładziny, przeważnie mosiężne.
circulares - zdobienia rękojeści w formie okręgu
claveteados, clavillas - "gwoździki", małe, ozdobne pręciki umieszczane w okładzinach rekojeści, nie łączą ze sobą okładzin i forros
columnillas - biegnące wzdłużnie, zazwyczaj metalowe zdobienia rękojeści (ozdobne pręty) wizualnie przypominające "kolumny" stąd pochodzi ich nazwa
combinada - "kombinowana", dotyczy rękojeści, wykonana z różnego rodzaju materiałów
cuchillero - nożownik, wytwórca noży
cuchilleria - wytwórnia noży ale również sklep prowadzący sprzedaż noży
culata – tłumaczenie dosłowne: "tyłek" - zakończenie rękojeści, głowica
cuño - punca, sygnatura
damasco - damast
decorada – dekorowana, ozdabiana (np. rękojeść)
dibujos floral - motywy, wzory roślinne
dibujos calados - wzory ażurowe
dije - miniaturka navaja
eje, taladro – pivot, pin stanowiący oś, na której obraca się głownia navaja
elaborada - wykonana
empuñadura – uchwyt, rękojeść
escote – „wycięcie”, wycięta półkoliście część głowni od strony rękojeści, rozpoczyna krawędź tnącą
espejillos - „okulary”, rodzaj zdobienia rękojeści. Nazywane tak ze względu na wbudowane w rękojeść owalne kawałki szkła, luster itp. Również odrębny typ navaja.
filo – krawędź tnąca
forros - linersy, przeważnie stalowe lub mosiężne płytki na których montuje się okładziny, szkielet noża
forjado - kute
funda - pochewka
grabado – grawerowanie
hoja – głownia, klinga
hueco - wydrążony
incrustaciones - inkrustacje
imitación - imitacja
inoxidable - nierdzewne (stal)
labrada, labrados – rzeźbiona, rzeźbione (np. sprężyna – w takim przypadku oznacza to filework)
lengua de vaca - dosłownie "krowi język", określenie typu navaja ze względu na jej kształt. Czasami określa się tak Navaja capaora.
lentejuelas - "cekiny", ozdobne, o większej średnicy niż claveteados pręty umieszczane w okładzinach rękojeści, nie łączą ze sobą obu okładzin i forros
lima - pilnik
lomo - grzbiet navaja
lujo - luksusowy
mango – rękojeść, uchwyt
mano - „dłoń”, przynajmniej część noża wykonana ręcznie, np. rzeźbiona ręcznie
muelle – sprężyna
muescas - wycięcia, ozdobne, różnokształtne otwory wycinane najczęściej w głowni
navajeria - wytwórnia navajas
navajero - twórca navajas ale również osoba posługująca się navaja
oficios – w przypadku navajas oznacza to noże typowo użytkowe, produkowane w wielu regionach; wersje dla rzemieślników, „oficios” - rzemiosło
ojo de perdiz - "oko kuropatwy", rodzaj pina, którego rdzeń stanowi jednolity pręt kontrastujący kolorystycznie z otoczką - budzi to skojarzenie z ptasim okiem
ornamentado - zdobione
oscuro - ciemny (kolor, odcień), np. asta oscuro - ciemny róg
pasador – pin, pręt łączący w całość obie okładziny i forros, na piny mocowana jest też sprężyna
perforaciones - perforacja
pin mosaico - ozdobny pin mozaikowy, wykonany najczęściej z rurek o różnej średnicy umieszczonych w jednej większej rurce, całość zalana jest klejem
pirograbado - zdobienia rękojeści wykonane za pomocą wypalania (pirografia) - określenie to oznacza technikę zdobienia, a nie sam wzór, który może być różny, w zależności od inwencji artesano
de piezas - okładziny rękojeści wykonano z różnych rodzajów materiałów, wygląda ona jakby podzielono ją na części
pulido - polerowane
punta – szpic, czubek, końcówka
puño - rękojeść, uchwyt
punzón, marca – punca, nabijany lub trawiony znak twórcy lub cuchillerie, punzón to również nazwa narzędzia służacego do nabijania wzorów (punktak, punca)
rabillo - zwężająca się rogowa końcówka rękojeści, „rabillo” - róg
ralladas - "tarty", żłobiony, jeśli spotkamy się z otworem opisanym jako ralladas a buril oznacza to, że był on ręcznie żłobiony (wycierany) rylcem
ranura – „rowek, wyżłobienie, szpara”, miejsce, w którym chowa się głownia po zamknięciu noża
rayados - "podrapany, porysowany", w przypadku połączenia np. rayados a buril oznacza, że dany motyw był ręcznie żłobiony (wydrapany) za pomocą rylca
rebajo – okucie stosowane w celu wzmocnienia zwężającego się zakończenia rękojeści
recazo – ricasso, podkrzyże
remaches - nity
rubio - jasny (kolor, odcień), np. asta rubio - jasny róg
separadores – płytki wykonane z różnego rodzaju materiałów oddzielające forros od cachas
tallado, talla - rzeźbiony, rzeźba
talon – "pięta", ścięte zazwyczaj pod kątem prostym zakończenie głowni od strony rękojeści
tapitas - "czapki", charakterystyczne, rozszerzone i płaskie zakończenie virola lub rebajo, wygląda to jakby końcówki okuć zostały "rozklepane"
taponada - "zablokowana", określenie to stosuje się w połączeniu z palanquilla - oznacza że "skrzydełka" palanquilla, owinięte dookoła wypustek muelle są po bokach zamknięte, zaślepione - nie widać wypustek sprężyny
teñido - farbowany
tope – „bufor”, fragment rękojeści, o który zapiera się głownia w nożach bez blokady (np. Navajas de Taramundi)
uña – wcięcie w głowni służące do otwierania noża
vaina - pochewka
virola, argolla – wzmacniające okucie rękojeści, często zdobione,
quemado - opalany
Navaja comun – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „comun” w tłumaczeniu na język polski to „wspólny, powszechny, pospolity, zwykły”, w przypadku navaja oznacza to, że jest to nóż składany bez konkretnej nazwy.
Navaja montera – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „montera” oznacza „łowiectwo” i jest to po prostu rodzaj noża myśliwskiego.
Navaja caza - Nie jest to tradycyjny typ navaja, oznacza to po prostu, że jest to rodzaj noża dedykowany myśliwym. Słowo "caza" oznacza "myślistwo".
Głownia
punta recta – opadająca zazwyczaj łagodnym łukiem w kierunku ostrza głownia podobna kształtem do noży typu „sheepfoot” i "warncliff" - ostrze w tym przypadku stanowi linię prostą (lub nieznacznie podnoszącą się tuż przy czubku), do której łukiem obniża się grzbiet głowni
punta cortada – jest to kształt głowni charakteryzujący się brakiem czubka - ostrze przebiega po linii prostej, a grzbiet klingi gwałtownie opada ku niemu po mniej lub bardziej ostrym kątem
punta centrada – kształt głowni z centrycznie w stosunku do jej osi wzdłużnej umieszczonym czubkiem, znacznie szersza niż we przypadku głownie typu estilete
punta vuelta – to określenie oznacza głownię, w której ostrze unosi się ku grzbietowi klingi
estilete – wąska głownia o kształcie sztyletu posiadająca jednak, w przypadku navajas, tylko jedną krawędź tnącą, czubek w tym nożu zbiega się obustronnie i symetrycznie na wzdłużnej osi klingi
Rękojeść
Rodzaje materiałów używanych dawniej i współcześnie do wykonywania rękojeści tradycyjnych navajas
alpaca - alpaka, nowe srebro
asta de antilope - róg antylopy
asta de bisonte - róg bizona
asta de buey - róg wołu
asta de búfalo - róg bawołu
asta de carnero - róg barana
asta de cebú - róg Zebu
asta de ciervo – poroże jelenia
asta de corzo - poroże sarny
asta de muflón - róg muflona
asta de toro – róg byka
asta de vaca - róg krowy
boj - bukszpan
brezo - wrzos
bronce - brąz
bubinga - bubinga, rodzaj drewna
caviunia - drzewo różane
cuerno – róg
celuloide - celuloid
cobre - miedź
concha - muszla
ebano - heban
encina - gatunek dębu
enebro - jałowiec
hueso – kość
hueso pulido – polerowana kość
hueso de jirafa - kość żyrafy
hueso de camello - kość wielbłądzia
latón – mosiądz
madera – drewno
madera de serpiente - snakewood, rodzaj drewna
madroño - chróścina jagodna, drzewo truskawkowe. drzewo poziomkowe, poziomkowiec
malaquita - malachit
marfil - kość słoniowa
nácar - masa perłowa (macica perłowa)
nacarina, pasta – te słowa dodane do opisu navaja oznaczają, że rękojeść lub okładziny zostały wykonane z tworzyw sztucznych
olivo – drewno oliwne
oro - złoto
palisandro - palisander
palo hierro - chmielograb
palo rosa, palo de rosa, palo violeta - inne nazwy różnych gatunków palisandru
palo santo - gwajakowiec lekarski
pata - racica
plata - srebro
piel de raya - skóra płaszczki (raja)
punta de cuerno – końcówka rogu, tip horn
roble - dąb
tejo - cis
tortuga - żółw
turquesa - turkus
ullastre - gatunek oliwki europejskiej - nazwa w języku katalońskim
Podział navajas ze względu na typ rękojeści
de punta – to pojęcie ogólne, wykonana z jednego kawałka materiału, na przykład z rogu, z wycięciem na głownię i miejsce, w którym montuje się blokadę. Istnieją różne odmiany takich noży, nazwy ich pochodzą od rodzaju użytego do konstrukcji rękojeści materiału, np.: Punta de cuerno.
de piezas - rękojeść, w której okładziny wykonano z różnych rodzajów materiałów, wygląda ona jakby podzielono ją na części
con forros – rękojeść z okładzinami na linersach
con forros y virolas – rękojeść z okładzinami na linersach i okuciami
espejillos - jest to zarówno typ rękojeści jak i odrębny typ navaja, cechuje się on charakterystycznymi zdobieniami w formie koła, wewnątrz których umieszcza się lusterka, wypolerowany metal lub inny "świecący" materiał
Blokady
de palanquilla – najbardziej skomplikowany typ blokady, w którym aby odblokować głownię podnosimy ruchomą „blaszkę” umocowaną na zwieńczeniu sprężyny; fragment tej blokady muelle montuje się częściowo na rękojeści.
Rozróżniamy trzy rodzaje blokad tego typu, we wszystkich zasada działania polega na tym samym, czyli żeby odblokować głownię należy odciągnąć "blaszkę" umocowaną na zwieńczeniu sprężyny. Blaszka zapiera się na głowni lub virola i tworzy swego rodzaju dźwignię, unosząc w ten sposób sprężynę i uwalniając głownię.
W palanquilla tipo simple wypustki sprężyny są zawsze zaklepywane na zewnątrz "blaszki", natomiast w przypadku palanquilla relia nie wystają poza jej obręb.
palanquilla directa - "blaszka" (palanquilla) posiada wypustkę, która po odciągnięciu blokady zapiera się na głowni tworząc dźwignię.
palanquilla simple - Rodzaj praktycznie identyczny jak relia, rozróżniany ze względu na sposób mocowania "blaszki" na sprężynie oraz jej kształt. "Blaszka" jest bardziej "wypukła" niż w palanquilla relia, a mocowana jest w ten sposób, że wypustki sprężyny przechodzą przez otwory wywiercone w "blaszce".
palanquilla relia - Jak palanquilla tipo simple. Różnica w mocowaniu "blaszki" do sprężyny polega na tym, że występy "blaszki" zawinięte są dookoła wypustek sprężyny (lub owinięte). Sama blaszka jest bardziej spłaszczona niż ta w "tipo simple".
de anilla – „pierścień, kółko”, typ blokady, w którym by odblokować głownię noża odciągamy kółko umieszczone na zwieńczeniu sprężyny
de fieles – inne określenie blokady typu de piston
de lengüeta - "języczek", inna nazwa blokady typu de palanquilla
de pistón - – klasyczny slip joint, głownia utrzymywana jest w pozycji otwartej przez napiętą sprężynę umieszczoną pomiędzy okładzinami rękojeści
de resorte - zamek "zatrzaskowy", w którym głownia utrzymywana jest w pozycji otwartej przez napiętą sprężynę
de secreto - ukryty, nietypowy sposób blokowania głowni - np. aby otworzyć lub zamknąć navaja należy najpierw odciągnąć jedną z okładzin, przesunąć okładziny względem siebie, nacisnąć rękojeść w odpowiednim miejscu itd. itp.
de varilla - "drut", umieszczona pomiędzy okładzinami sprężyna (podobnie jak w de piston), który po otwarciu noża utrzymuje głownię w stałej pozycji nie pozwalając jej się "wygiąć" poza linię grzbietu rękojeści. Końcowa część tej sprężyny (od strony głowni) uformowana jest na kształt kwadratu, co powoduje, że głownię zamyka się na dwa razy. Pierwszy raz ustawia się ona prostopadle do sprężyny (grzbietu navaja) i dopiero po ponownym "popchnięciu" klingi nóż zamyka się całkowicie.
de ventana – "okienko", fragment tylnej części głowni zatrzaskuje się w otworze wyciętym w rozszerzonej, przedniej części sprężyny; aby zamknąć nóż odciągamy (podnosimy) ten właśnie fragment sprężyny - poprzednik blokady typu de palanquilla tylko, że bez blaszki (palanguilla) działającej jak dźwignia
de virola giratoria - obrotowy pierścień blokujący głownie, zasada działania podobna jak w przypadku blokady Viroblock w nożach marki Opinel
de virola girable - obrotowy pierścień jak w de virola giratoria
Sprężyny
de tejas – ‶płytki”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rękojeści
de orejas – „uszy”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rękojeści
de pistón – sprężyna typu slip joint
de varilla - sprężyna podobna do tej w de piston (patrz wyżej)
sin muelle - bez sprężyny
Janusz Łangowski
|
