|
Strona 1 z 2 Typy navajas
W porównaniu do wieków wcześniejszych dzisiejsze nazewnictwo stosowane na określenie typów navajas jest niezwykle rozbudowane i skomplikowane. Dawniej navajas określano najczęściej na podstawie miejsca ich wytwarzania lub przeznaczenia lub po prostu określano wspólną nazwą Navajas españolas czyli hiszpańskie navajas (w odróżnieniu od navajas wzorowanych na hiszpańskich ale produkowanych np. we Francji), a jako, że wzorów dawnych noży nie było specjalnie dużo to i rozróżnienie poszczególnych typów i przypisanie ich konkretnym regionom w zasadzie nie było zbyt trudne (choć oczywiście niektóre navajas pochodzące z tych samych regionów były do siebie bardzo podobne, np. navajas z Andaluzji).
Prawdziwy "wysyp" wielu różnych typów noży i rozwój nomenklatury przyniósł dopiero wiek XX. Był to niezwykle płodny wiek w historii nożownictwa Hiszpanii. Pojawiło się wtedy mnóstwo nowych, opracowanych od podstaw wzorów navajas. Dawne modele tych noży przestały być produkowane albo też zostały znacznie zmodernizowane, czasami w tak dużym stopniu, że tylko nieznacznie przypominały pierwowzory. Bywało też i tak, że cuchilleros wypuszczali całkowicie nowe typy noży wobec których stosowano dawne nazewnictwo. To wszystko razem sprawia, że jednoznaczne określenie typu tradycyjnej navaja bywa czasami bardzo trudne - ponadto niektóre z modeli można nazwać na kilka sposobów i każdy z nich będzie prawidłowy. Poniżej będziecie mogli zapoznać się z listą navajas, które Hiszpanie uważają za swoje noże tradycyjne i których nazewnictwo w miarę się unormowało, przynajmniej na tyle, że uporządkowanie ich według określonych typów nie powinno wzbudzać większych kontrowersji.
Oczywiście nie wszystkie hiszpańskie navajas da się przypisać do określonej grupy lub podpiąć pod konkretną nazwę i typ. Ma na to wpływ wiele czynników. Postaram się to opisać na przykładzie tradycyjnych navajas z Asturii i Galicji.
Oba te regiony graniczą ze sobą, co więcej, comarca Oscos-Eo, w której znajdują się centra produkcji asturyjskich Navajas de Taramundi i Navajas Santalla bezpośrednio graniczy z galicyjską prowincją Lugo, w której również produkuje się navajas. Oba te regiony, pomimo tego, że leżą w różnych wspólnotach autonomicznych są ze sobą od wieków niezwykle silnie powiązane, chociażby ze względu na bliskość geograficzną. Navajas pochodzące z Asturii i te z Galicji są więc do siebie, siłą rzeczy bardzo podobne i utrzymane w tym samym stylu - czasami jedynym wyznacznikiem ich odrębności jest miejsce produkcji. Ponieważ jednak zdecydowanie bardziej znane i sławne są Navajas de Taramundi i Navajas Santalla z Asturii to dla uproszczenia wszystkie inne noże podobne kształtem wrzucane są do jednego worka własnie pod tymi nazwami, bez znaczenia gdzie zostały wyprodukowane (czy w Asturii czy w Galicji). Sprawę komplikuje fakt, że navajas galicyjskie nie mają swojej indywidualnej, charakterystycznej nazwy, która umożliwiałaby trwałe wyodrębnienie ich jako odmiennego typu. Między innymi dlatego też, wielu twórcom z Galicji "zarzuca się", że produkują navajas typu Taramundi czy Santalla, choć oni sami twierdzą, że produkują po prostu navajas w stylu galicyjskim.
Wielu z hiszpańskich navajas produkowanych obecnie nie da się też bezdyskusyjnie zaklasyfikować również z tego powodu, że przemysł nożowniczy w tym kraju cały czas się rozwija. Twórcy eksperymentują z formą, wprowadzają innowacje w projektach swoich noży nie rezygnując przy tym z tradycyjnego wzornictwa. Na pierwszy rzut oka widać, że jakaś navaja jest nożem silnie umocowanym pod względem projektu w tradycji i we wzornictwie hiszpańskim, jednak trudno jest ją przypisać do określonego typu ponieważ łączy ona ich w sobie nierzadko kilka. Hiszpanie opisują takie noża zazwyczaj określeniem "klasyczne".
Andalucía (region Andaluzja)
Provincia de Córdoba (prowincja Kordoba):
Villanueva de Córdoba (miejscowość)
Navajas:
- Jarota (de punta aguda o barriguda)
- Jarota (punta caída o corte recto)
Provincia de Cádiz (prowincja Kadyks):
Paterna de la Ribera. (miejscowość)
- Navaja Punta cortada (Paternera)
Provincia de Sevilla (prowincja Sewilla)
Navajas:
- Sevillana siglo XIX (patrz: Albacete)
- Sevillana recta siglo XIX (obecnie nieprodukowana)
- Sevillana Isabelina siglo XIX (patrz: Albacete)
Provincia de Malaga (prowincja Malaga)
- Navaja Malaguena siglo XIX (patrz: Albacete)
Navaja Jarota (de punta aguda o barriguda)
Navaja Jarota (punta caída o corte recto)
Navaja Paternera (Punta cortada, taponera lub mocha)
Aragon (region Aragonia)
Provincia de Zaragoza (prowincja Saragossa)
Sástago (miejscowość)
- Navaja Sastago
(Produkowana wyłącznie przez przez Dionisio Liso i Romána Sanz.
Aktualizacja: Maestro artesano Dionisio Liso zmarł 23 grudnia 2010 roku).
Zaragoza (miejscowość Saragossa)
- Navaja Zaragoza
(Navajas utrzymane w bardzo charakterystycznej stylistyce powszechne w XIX wieku. Najbardziej znana marka z XIX wieku to Juan Valero. Obecnie wytwarzane są wyłącznie repliki autorstwa Roman Sanz. Ten typ navaja wzbudza wielkie kontrowersje, w bardzo wielu źródłach natknąłem się na informację, że nie jest to marka i typ hiszpański tylko francuski, co jest niezwykle prawdopodobne jednak nie sposób mi tego bezdyskusyjnie potwierdzić. Z pewnością navajas o podobnych kształtach produkowane były masowo w Thiers).
Provincia de Huesca (prowincja Huesca)
- Navaja Sobrarbe
(Tradycyjna navaja wykonywana przez rzemieślników z Pirenejów w rustykalnym stylu. Obecnie produkowana wyłącznie z rękojeścią wykonaną z bukszpanu przez jednego tylko rzemieślnika).
Teruel (miejscowość)
- Navaja Teruel
(Niezwykle rzadka i „tajemnicza” navaja z miasta Villarluengo. Obecnie już nieprodukowana, choć można jeszcze spotkać te navajas w okolicy Villarluengo. Ostatnim znanym twórcą tych noży był Julio Royo).
Navaja Sastago (Dionisio Lisio)
Navaja Sastago de lujo (Román Sanz)
Asturias (region Asturia)
Taramudi (miejscowość)
Navajas:
- Punta recta
- Punta vuelta
- Punta centrada
- Punta mocha (inaczej Punta cortada)
- De oficios
[Noże przeznaczone do konkretnych prac: Injertar, Tranchete, micológicas (do zbierania grzybów, z miotełką), z widelcem, etc.]
Santa Eualia de Oscos (miejscowość)
- Navaja Santalla
(Praktycznie identyczne z Navajas de Taramundi)
Punta recta lub caída
Punta vuelta
Punta centrada
Punta centrada, Punta vuelta 2x, De oficios - Injertar, Punta mocha, Punta chata, Punta recta
Navaja Santalla (de piezas)
Navaja Taramundi micológica
Navaja Taramundi con tenedor
Baleares (region Baleary)
Mallorca (wyspa Majorka)
Llucmajor, Muro, Consell (miejscowości)
Navajas:
- de Pastor
- Etxurat
- Porquer
- Gatxoll
- Trinxet
- Emplertar
- Pescador
Navajas pescador, Emplertar, Gatxol, 2x Trinxet, de pastor, de porquer - zdjęcie otwartych noży - od góry do dołu, od lewej do prawej.
Castilla La Mancha (region Kastylia La Mancza)
Albacete (miejscowość)
Navajas:
- De fieles
- De anilla
- Bandolera
- Capaora (Lengua de vaca)
- Abaceteña clásica
- Estilete
- Jerezana
- Machete
- Pastora
- Punta de espada
- Punta cortada
- Espejillos
- Sevillana
- Sevillana siglo XIX
(repliki tradycyjnych, dziewiętnastowiecznych navajas z Sewilli)
- Sevillana Isabelina siglo XIX
(repliki tradycyjnych, dziewiętnastowiecznych navajas z Sewilli)
- Malagueña siglo XIX
(repliki tradycyjnych, dziewiętnastowiecznych navajas z Malagi)
Navaja albaceteña
Navaja capaora
Navaja bandolera
Navaja estilete
Navaja bandolera
(współczesna, wykazująca cechy Navaja sevillana)
Navaja jerezana
(współczesna)
Navaja machete
Navaja pastora
Navaja espada
Navaja Punta cortada
Navaja Espejillos
Navaja Sevilllana
(współczesna)
Navajas Sevillana siglo XIX
Uproszczona typologia navajas produkowanych w XX wieku w Albacete
Santa Cruz de Mudela (miejscowość)
Navajas:
- Arabe
- Clásica, de estaje (praktycznie identyczna jak Albaceteña clasica)
- Estilete
- Machete
- Punta espada
- Punta cortada
- Sevillana
- De taconcillo
- Espejillos
Navaja Arabe
Navaja Estaje
Navaja machete
Navaja árabe
Navaja Punta espada
Navaja Sevillana
(współczesna)
Navaja taconcillo
Navaja jerezana (Punta cortada)
Castilla y León (region Kastylia i Leon)
Provincia de León (prowincja Leon)
Astorga, Ponferrada (miejscowości)
- Navaja Maragata
Noże wykonywane wyłącznie ręcznie, w różnych odmianach, w stylu rustykalnym. Najczęściej spotykana jest rękojeść w kształcie buta lub koziej racicy.
Navaja Maragata
Cataluña (region Katalonia)
Solsona, Vic (miejscowości)
Navajas:
- Gabacha
- Ripollesa
- Solsonesa
- Injertar
- Marinera
- Tranchete
Navaja Ripollesa (pierwsze dwie od góry) i Solsonesa
Navaja Punta cortada (injertar, marinera) i Tranchete
Navajas z Katalonii (pozostałe typy) i Estremadury.
(Rząd z prawej strony,druga od góry Gabacha, trzecia od góry to Ripollesa. Po lewej stronie wszystkie navajas pochodzą z Katalonii).
Extremadura (region Estremadura)
Don Benito, Villanueva de la Serena, Zalamea de la Serena (miejscowości)
Navajas:
- Barriguda
- Cabritera
- Machete
- Punta cortada ( inna nazwa: Taponera)
- Punta recta
- Tranchete (corva)
- Jamonera
Navaja Barriguda
Navaja Cabritera
Navaja Tranchete (corva)
Navaja Jamonera
Navaja Taponera
Galicia (region Galicja)
Provincia de Lugo (Prowincja Lugo)
- Navajas galicyjskie (produkowane w różnych miejscowościach prowincji Lugo)
Conforto (miejscowość)
- Navaja Conforto - Noże te z racji bliskości Taramundi są bardzo podobne do tamtejszych regionalnych navajas asturyjskich. Wytwarzane są przez jednego tylko nożownika José Manuela Gonzáleza.
Navaja Conforto
Przykładowe navajas w stylu asturyjskim (i pogranicza) wykonane w Galicji
Janusz Łangowski Zdjęcia, których użyłem dla zobrazowania tekstu w większości pochodzą z forum „Foro Armas Blancas” (http://armasblancas.mforos.com/), ze zbiorów własnych Jose Javier Pomar (sastaguino) oraz ze strony internetowej sklepu www.filofiel.com.
Nie traktujcie tych zdjęć jako wyroczni ukazującej jedyny prawdziwy wzorzec konkretnych modeli. Navajas tego samego typu mogą się od siebie różnić, a zależy to od Twórcy, który je wytworzył oraz oczywiście od materiału, z którego zostały one wykonane – to przykłady typów noży.
Pozostałe źródła zdjęć:
http://www.museo-mca.com/1_esp/portada/portadaesp.asp - zdjęcie Navaja de Albacete siglo XIX.
http://laesquinadeltuerto.blogspot.com/ - typologia navaja z Albacete (XX wiek).
|
