Tekst został napisany z myślą o Hiszpanach z FAB, stąd też, między innymi by uniknąć problemów z tłumaczeniem, jest on zwarty i z założenia ogólnikowy. Ma on zachęcić do zapoznania się z ta pasjonującą bronią i skłonić czytelnika do dalszych poszukiwań. Taki miałem zamiar.
Nie ma chyba rodzaju broni, który wzbudzałby w Polsce równie wielkie emocje i cieszył się większą estymą niż szabla, śmiało można powiedzieć, iż jest to nasza broń narodowa. Dość powiedzieć, że szabla doczekała się nawet uwiecznienia w pierwszej zwrotce polskiego hymnu narodowego:
Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy.
Polonia no perecerá, Mientras nosotros vivamos. Lo que la violencia ajena nos ha quitado, Lo reclamaremos con el sable en las manos.
Królową polskich szabel jest bez wątpienia szabla husarska (inne nazwy: szabla czarna, pałasz krzywy, pałasz husarski). Jest to przepiękna i znakomita broń, która powstała na bazie wcześniejszych typów szabel używanych w Polsce, zwłaszcza szabel typu węgiersko-polskiego i zachodnioeuropejskiego swą ostateczną formę uzyskawszy w połowie XVII wieku. Początków szabli husarskiej należy doszukiwać się około roku 1630 kiedy to pojawiają się pierwsze egzemplarze broni odbiegającej formą od dotychczas używanych. Szabla ta ukształtowała się w wyniku doświadczeń na polu walki oraz na skutek nowatorskiego połączenia najlepszych koncepcji stosowanych dotychczas w starszych typach szabli. W porównaniu do poprzedniczek w szabli husarskiej zmodyfikowano kształt rękojeści, dodano kabłąk, który nie łączył się z głowicą oraz paluch. Zachowało się niewiele form przejściowych, a szabla husarska bardzo szybko osiągnęła swą ostateczną formę zachowując ją w zasadzie po kres istnienia tego rodzaju broni, w tym czasie ulegała jedynie nieznacznym modyfikacjom. Pomimo czerpania z wcześniejszych wzorców stanowiła ona broń unikatową. Ze względu na wszechstronność zastosowania uznawana jest za jedną z najlepszych kawaleryjskich szabel świata choć można się nią było oczywiście posługiwać również w walce pieszej.
Replika szabli husarskiej autorstwa Aleksandra Strzyżewskiego ("Strzyż" z forum knives.pl)
Szabla husarska (zdjęcia znalezione w internecie)
Budowa szabli: A rękojeść (puño) B głownia (lámina) C zastawa (forte) D moc, miąższyna E sztych (punto flaco) 1 głowica (pomo de espada), 2 trzonek (apretón), 3 wąsy (chape o de la extremidad, cruz-guardar integrado por), 4 jelec (quillon), 5 ostrze (afilar), 6 grzbiet (tylec), 7 płaz (la espina dorsal), 8 strudzina (canto), 9 młotek (martle), 10 pióro (yelmen).
Szabli husarskiej używała przede wszystkim husaria, to właśnie od nazwy tej formacji polskiej jazdy wywodzi się najpopularniejsza i najbardziej znana nazwa tej broni. Husaria stanowiła elitę wojsk polskich, służyli w niej synowie najznamienitszych polskich rodów szlacheckich, a bycie husarzem stanowiło nie lada wyróżnienie. Husarzem zostawali wyłącznie szlachcice, których stać było na zakup niezwykle kosztownego wyposażenia. Była to formacja, którą można uznać za jedną z najlepszych kawalerii w historii świata. W okresie swego rozkwitu (XVII w.) niemająca sobie równych w Europie środkowo-wschodniej zarówno pod względem skuteczności jak i taktyki (od czasu powstania do końca pierwszej ćwierci XVII wieku husaria była jazdą niezwyciężoną, przez ponad wiek swojego istnienia nie poniosła żadnej porażki). O tym jaką grozę wśród przeciwników wzbudzała husaria niech zaświadczy fakt, ze na początku XVII wieku, żołnierze zaciągający się do armii szwedzkiej Karola IX Sudermańskiego stawiali warunek, iż nie będą walczyć z husarią. Przed bitwą pod Kircholmem w 1605 roku właśnie z powodu obecności husarii w polskich szeregach zbuntowali się żołnierze króla szwedzkiego i dopiero obietnica potrojenia żołdu przełamała ich opór przed walką. Poza niezwykłą sprawnością i skutecznością w boju, husaria charakteryzowała się też niebywałym przepychem i bogactwem jeśli idzie o wygląd , zaliczała się ona z pewnością do jednych z najpiękniejszych formacji zbrojnych w historii wojskowości, co potwierdzali obcokrajowcy przebywający w tym czasie w Polsce i co również wam łatwo będzie ocenić na podstawie poniższych obrazów.
"Husaria" Władysław T. Benda
"Husarz" Józef Brandt
Rysunki autorstwa Angusa McBride, pochodzi z książki Richarda Brzezinski "Polish Armies 1569–1696 (1)"
"Straż hetmańska" Wacław Pawliszak
Zbroja husarska (muzealna)
Husaria pierwotnie była jazdą lekką i swoje powstanie zawdzięcza Serbom, którzy po klęsce pod Kosowym Polem w 1398 roku, poprzez Węgry przedostali się do Polski gdzie walczyli u boku polskiego rycerstwa jako chorągwie rackie służąc po "usarsku" (jako lekka jazda). W 1503 roku Sejm polski po raz pierwszy powołał chorągwie husarskie, co należy uznać za początki husarii polskiej, jednak nadal formacja funkcjonowała jako jazda lekka. Dopiero pod koniec XVI wieku, za panowania króla Stefana Batorego husaria zaczęła przekształcać się stopniowo w jazdę ciężką, na ten okres datuje się też powstanie szabli husarskiej. Szabla była "podręczną" bronią husarzy i noszono ją przytroczoną do pasa w odróżnieniu od koncerza lub pałasza, których to również używano w boju tyle, że mocowano je do siodła pod kolanem. Złoty wiek polskiej husarii to wiek XVII, w którym to odniosła ona szereg świetnych zwycięstw i zasłynęła w Europie ze swej niezwykłej skuteczności, ukoronowaniem osiągnięć tej formacji jazdy była bitwa pod Wiedniem w 1683 roku, nazywana w Polsce "Wiktorią wiedeńską". Wiek XVIII to stopniowy spadek znaczenia formacji, która pod koniec swego istnienia pełniła jedynie funkcje reprezentacyjne. W 1776 roku husaria została zastąpiona decyzją Sejmu Rzeczpospolitej przez Kawalerię Narodową.
"Husaria pod Kircholmem" Wojciech Kossak
"Husaria" Mariusz Kozik
"Jan Karol Chodkiewicz pod Chocimiem" Wojciech Kossak
"Charge of the Winged Hussars" Keith Rocco
Poza szablą typu husarskiego husarze używali również innych szabel, pierwotnie były to najczęściej szable typu węgiersko-polskiego. Szabla typu węgiersko-polskiego
W późniejszym okresie popularna była również inna polska szabla, karabela, której zaczęto używać od drugiej połowy XVII wieku. karabela
Replika karabeli autorstwa Mirosława Kruglika ("Krug" z forum Knives.pl)
Oczywiście używano także wielu odmian samej szabli husarskiej.
Szabla husarska bywała niezwykle bogato i kunsztownie zdobiona i spełniała rolę nie tylko szabli bojowej ale i pełniła funkcje broni reprezentacyjnej nie tracąc przy tym oczywiście swej wartości bojowej. Bogate zdobnictwo i wykończenie szabli oraz sam fakt jej posiadania informował postronnych o statusie szlachcica, przynależności do elitarnej formacji zbrojnej i podnosił jego prestiż. Często szable husarskie inkrustowane były złotem (szable złote) i srebrem (szable srebrne), grawerowane, a poszczególne elementy np. wykończenie jelca kształtowano w finezyjne formy. Zdobienia w szablach husarskich spełniały nie tylko rolę ozdobników, najczęściej stosowane ozdobne nakładki na kabłąk i paluch wzmacniały te najbardziej narażone na uderzenia elementy konstrukcyjne, a ornamenty nanoszone na fartuch, nity itd. zapewniały dodatkową pewność chwytu.
Szabla husarska z końca XVII wieku
Replika szabli husarskiej z XVII wieku
Szabla husarska początek XVIII wieku
Szabla husarska
Szabla husarska (zdjęcie znalezione w internecie)
Replika szabli husarskiej z końca XVII wieku autorstwa Aleksandra Strzyżewskiego ("Strzyż" z forum Knives.pl)
Rekonstrukcja szabli husarskiej z II polowy XVII wieku autorstwa Wojciecha Sławińskiego ("Płatnerz" z forum Knives.pl)
Budowa szabli husarskiej. Najbardziej znanymi i charakterystycznymi dla szabli husarskiej były modele określane w książce Wojciecha Zabłockiego „Cięcia prawdziwą szablą” jako typ Ia, używano ich od końca XVI do początku XVIII wieku. Szablę tego typu cechowała zamknięta rękojeść. Jelec wraz z wąsami. Przednie ramię jelca załamywało się pod kątem rozwartym (100 – 105 stopni) przekształcając w kabłąk osłaniający dłoń przed ciosem, kabłąk ten dochodził do głowicy jednak nie łączył się z nią. Tylne ramię jelca spłaszczało się na końcu tworząc kształt półliścia bądź półokrągły, wygięty na zewnątrz. Jelce wykonywano przeważnie ze stali i bardzo często były one zdobione. Długość jelca wynosiła zazwyczaj 120 mm, a wąsów 80 mm.
Rękojeść i sposób trzymania szabli husarskiej
Rodzaje grzbietów tylnych ramion jelca
Szable husarskie zaopatrzone były w paluch (pulgar-anillo) wykonywany w różnych formach, szeroki bądź obrączkowy - paluchy mogły być dostosowane do indywidualnych potrzeb szermierza (pasowane do jego palca) i ich zadaniem było ułatwianie zadawania cięć bezpośrednich oraz wycofanie szabli po cięciu. Paluch był przynitowany bądź przylutowany do chwytnego wąsa. Często był zdobiony.
1 Paluch szeroki, 2 Paluch obrączkowy
Trzonek rękojeści był drewniany, obciągano go skórą bądź jaszczurem i owijano drutem bądź taśmą. Czasami stosowano też trzonki drewniane, nacinane. Trzonek mocowano do trzpienia za pomocą nitów bocznych lub górnych. Trzonek zwężał się ku głowicy, w XVI wieku był on prosty, a w XVII w pochylony. Szczyt trzonka zakrywał kapturek w formie migdała wraz z fartuchem.
Głownie tego typu szabli miały różną budowę i przekrój. Najczęściej występujące: - jedna bruzda - dwie bruzdy - jedna bruzda, jedna strudzina - szereg strudzin, najczęściej 6 - przekrój wklęsły - przekrój płaski
Typowy profil szabli husarskiej
Standardowe głównie miały długość około 855 mm przy grubości grzbietu 6-9 mm, a szerokość płazów to najczęściej 30-32 mm. Krzywizna głowni wynosiła od 30 do 80 mm i zawsze była to krzywizna kołowa (oś głowni jest wycinkiem obwodu koła lub jest do niego zbliżona). Zastawa głowni bywała czasami poszerzona i posiadała próg.
Rękojeść szabli husarskiej (zdjęcia znalezione w internecie)
Przykładowe zdobienia głowni:
Polska szabla husarska z głownią ruską
Zdobienia szabli husarskiej z XVII w - replika Aleksander Strzyżewski ("Strzyż" z forum Knives.pl)
"Zygmuntówka" z 1596 roku
Przykładowe napisy na głowniach: "Deus spes mea" "Jezus, Maria, Józef" "Gdy mnie jaka ściśnie trwoga ratuj mnie Matko Boga" "Konstetucia 3 maja Ruka 1791" "Vivat Hussaria" "Stanislao Augusto Patri Patriae Salutis Publicae Restaurator" "Bóg, Honor, Ojczyna" "Strzesz sobie gęby boć wytnę w zęby, a.d.1710 Noli me tangere" „Stefanus Batori Rex Polonia” „Pan Bug nadzieia moia”
I wiele innych.
Jeszcze słów kilka o noszeniu szabli u boku. Pochwę szabli troczono do pasa za pomocą rapci. Rapcie wykonywano najczęściej ze skóry lub zdobionych taśm, elementy metalowe (klamry, sprzączki) również zdobiono, zdarzało się u bogatej szlachty, że wysadzano je nawet perłami i szlachetnymi kamieniami.
Rapcie wykonane przez użytkowników Knives.pl: Purtk i Roberta Łazińskiego (Karud).
Repliki szabli, pochwy i rapcie wykonał Andrzej Mikiciak "Towarzystwo Jazdy Dawnej" ("AndrzejM" z forum Knives.pl)
Wprawki szermiercze "Towarzystwa Jazdy Dawnej" z udziałem prof. Wojciecha Zabłockiego
Pomimo tego, że od czasu gdy szable jako broń sprawdzały się na polach walki minęło bardzo wiele lat to nadal darzone są one w Polsce wielkim poważaniem. Szable znajdują się też na wyposażeniu Wojska Polskiego jako broń paradna. Ostatnim opracowanym wzorem szabli jest Szabla wz. 1934/2002. Została ona stworzona w 2002 roku na potrzeby szeregowców i podoficerów Szwadronu Kawalerii Wojska Polskiego i opiera się na wzorze polskiej szabli bojowej z 1934 roku. O popularności tego rodzaju broni może także świadczyć fakt, że i dzisiaj w Polsce znaleźć można wielu twórców parających się wykonywaniem replik różnego typu szabli, w tym oczywiście i szabli husarskiej... Oczywiście opracowanie to nie wyczerpuje tematu, zamiarem moim było zainteresować was tą wspaniałą bronią i zachęcić do samodzielnego wyszukiwania informacji na jej temat. Waszej ocenie pozostawiam czy mi się to udało.
Bibliografia: "Cięcia prawdziwą szablą" Wojciech Zabłocki "Dzieje szabli w Polsce" Włodzimierz Kwaśniewicz "1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym" Włodzimierz Kwaśniewicz
Ilustracje obrazujące budowę szabli pochodzą z książki Wojciecha Zabłockiego „Cięcia prawdziwą szablą”. Serdeczne podziękowania za pomoc w opracowaniu tekstu dla kolegów z forum Knives.pl: Krug, Karud, AndrzejM, Mikko, Paproch, Groza, Jast , Yetisize, Aambeeld.
Tłumaczenia na język hiszpański dokonała Aleksandra Trojanowicz. Jeszcze raz bardzo dziękuję.
Wspaniały artykuł. Jestem wielkim miłośnikiem historii i skromnym kolekcjonerem, który bardzo dużo czasu spędza na wyszukiwaniu wszelkich niesamowitych okazji. Jeśli chodzi o bohaterkę artykułu, czyli szablę, muszę przyznać, że mam ich kilka w swych skromnych progach. Ostatnio nabyłem taką o to cudowną replikę: http://www.navaja.pl/roznosci/76-szabla-husarska.html.
Pliki cookies!
Ta strona używa plików cookies aby lepiej spełniała Twoje oczekiwania oraz do prowadzenia statystyk odwiedzin.
Można zablokować zapisywanie plików cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Więcej szczegółów o plikach cookies tutaj -> wszystkoociasteczkach.pl.
OK, rozumiem!
Komentarze
www.geostudio.pl/wordpress/