Tradycyjne hiszpańskie navajas - nomenklatura

Nomenklatura wywodząca się z języka angielskiego i stosowana do opisywania noży raczej nie stanowi dla nas tajemnicy, zwłaszcza, że wielu z nas czynnie udziela się na anglojęzycznych forach o tematyce nożowej i posiada znaczną wiedzę na ten temat hojnie dzieląc się nią z pozostałymi, nieznającymi tego języka użytkownikami.
Zupełnie inaczej, śmiem twierdzić, wygląda to jeśli idzie o nazewnictwo, którym posługują się Hiszpanie opisując swoje navajas. Nie wiem jak wy, ale ja miałem spore trudności by właściwie odczytać jaką część noża określa dane słowo, która nazwa dotyczy głowni, która rękojeści, jaki to właściwie typ blokady i która nazwa w ogóle dotyczy blokady, itd. itp.
Tak sobie pomyślałem, że być może przydałby się nam mały „leksykon” przybliżający terminologię stosowaną do opisywania tradycyjnych navajas i ułatwiający poruszanie się w tej rozległej tematyce. Są to pojęcia, zwroty, które najczęściej występują przy opisywaniu tradycyjnych navajas.
Dodałem tłumaczenie kilku zwrotów i określeń, które dotyczyły noży podobnych wyglądem do niektórych tradycyjnych navajas jednak nie będących nimi. Z pewnością nie są to wszystkie zwroty i słowa służące do opisania navajas, ale mam nadzieję, że ten spis rozjaśni wam co nieco.
Tłumaczenie moje, także ostrzegam, że mogą wystąpić błędy – z góry przepraszam jeśli tak się stanie.


Navaja Arabe z Cuchillerie J.J. Martinez, Santa Cruz de Mudela - w negliżu

Opis części składowych navaja na przykładzie tradycyjnej navaja z Asturii i Navaja Albacetena z Kastylii La Mancza:

Pojęcia ogólne:


acero – stal

artesano - „rzemieślnik”, navaja opisana jako „artesana” to ręczny wyrób

bisel – „skos”, fragment opadającej części głowni w navajas typu Punta recta

cachas – okładziny

carraca – nacięcia, „ząbki” na tylnej części głowni; powodują one, że nóż podczas otwierania wydaje charakterystyczny dźwięk

cintillas - umiejscowione poprzecznie w stosunku do czubka noża ozdobne pręty wmontowane w okładziny, przeważnie mosiężne. Współcześnie zdobienie najczęściej spotykane jest w navajas z Santa Cruz de Mudela.

culata – dosłownie "tyłek", rodzaj naszej głowicy, zakończenie rękojeści

decorada – dekorowana, ozdabiana (np. rękojeść)

dije - miniaturka navaja

eje, taladro – pivot

empuñadura – uchwyt, rękojeść

escote – „wycięcie”, wycięta półkoliście część głowni od strony rękojeśći, rozpoczyna krawędź tnącą

espejillos - „okulary”, rodzaj zdobienia rękojeści. Nazywane tak ze względu na wbudowane w rękojeść owalne kawałki szkła, luster itp. Również odrębny typ navaja (obecnie bardzo rzadka, produkowana w wersjach "dla turystów" i dla kolekcjonerów)

filo – krawędź tnąca

forros - linersy

funda - pochewka

grabado – grawerowanie

hoja – głownia

labrada, labrados – rzeźbiona, rzeźbione (np. sprężyna – w takim przypadku oznacza to filework)

lomo - grzbiet

mango, cabo – rękojeść, uchwyt

mano - „dłoń”, przynajmniej część noża wykonana ręcznie, np. rzeźbiona ręcznie

muelle – sprężyna

pasador – pin

de piezas - rękojeść złożona z części

punta – szpic, czubek, końcówka

puzon, marca – punca

rabillo, rebajo – zwężająca się końcówka rękojeści, „rabillo” - róg  (np.: Navaja Albacetena, Bandolera)

ranura – „rowek, wyżłobienie, szpara”, miejsce, w którym chowa się głownia po zamknięciu noża

recazo – ricasso, podkrzyże

separadores – linersy

talon – zakończenie głowni od strony rękojeści

tope – „bufor”, fragment  rękojeści, o który zapiera się głownia  w nożach bez blokady (np. Navajas de Taramundi)

uña – wcięcie w głowni służące do otwierania noża

vaina - pochewka

virola, argolla – wzmacniające okucie rękojeści, często zdobione,

oficios – w przypadku navajas oznacza to nóż odbiegający od standardowych, charakterystycznych dla regionu noży lub noże typowo użytkowe, produkowane w wielu regionach; wersje rzemieślników, „oficios” - rzemiosło

Navaja comun – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „comun” w tłumaczeniu na język polski to „wspólny, powszechny, pospolity, zwykły”, w przypadku navaja oznacza to, że jest to nóż składany bez konkretnej nazwy.

Navaja montera – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „montera” oznacza „łowiectwo” i jest to po prostu rodzaj noża myśliwskiego.

Labrada

Grabado

Espejillos

Głownia

Podział navajas ze względu na typ głowni (niewyszczególnione tutaj navajas można zobaczyć w : „Tradycyjne hiszpańskie navajas”, ograniczyłem się do wyjaśnienia pojęć, które mogą sprawić najwięcej kłopotów):


punta recta – głownia o prostym ostrzu, podobna kształtem do noży typu „sheepfoot”

punta cortada – jest to kształt głowni charakteryzujący się brakiem czubka

punta centrada – kształt głowni z centrycznie do osi głowni umieszczonym czubkiem

punta vuelta – to określenie oznacza głownię z podniesionym czubkiem

punta mocha – patrz: punta cortada

estilete – głownia o kształcie sztyletu


Punta recta

Punta centrada

Estilete

Najczęściej spotykane rodzaje materiałów używanych do wykonywania rękojeści:


asta de ciervo – poroże jelenia

asta de toro – róg byka

cuerno – róg

una punta de cuerno – końcówka rogu, tip horn

hueso – kość

hueso pulido – polerowana kość

laton – mosiądz

madera – drewno

nacarina, pasta – te słowa dodane do opisu navaja oznaczają, że rękojeść lub okładziny zostały wykonane  z tworzyw sztucznych.

olivo – drewno oliwne


Podział navajas ze względu na typ rękojeści:


de punta – to pojęcie ogólne, wykonana z jednego kawałka materiału, na przykład z rogu, z wycięciem na głownię i miejsce, w którym montuje się blokadę. Istnieją różne odmiany takich noży, nazwy ich pochodzą od rodzaju użytego do konstrukcji rękojeści materiału, np.: Punta de ciervo,  itd.

con forros – rękojeść z okładzinami na linersach

con forros y virolas – rękojeść z okładzinami na linersach i okuciami


De punta

Blokady

Podział navajas ze względu na  typ blokady:


de palanquilla – najbardziej skomplikowany typ blokady, w którym aby odblokować głownię podnosimy ruchomą  „blaszkę” umocowaną na zwieńczeniu sprężyny; fragment tej blokady „mulle” montuje się częściowo na rękojeści.

de anilla – „pierścień, kółko”, typ blokady, w którym by odblokować głownię noża odciągamy kółko umieszczone na zwieńczeniu sprężyny

de fieles – blokada jak w friction folder

de piston – klasyczny slip joint

de ventana – dawniej stosowany typ blokady, fragment tylnej części głowni zatrzaskuje się w otworze sprężyny; aby zamknąć nóż odciągamy blaszkę sprężyny

virola giratoria - obrotowy pierścień blokujący głownie, zasada działania identyczna jak w przypadku blokady Viroblock w nożach marki Opinel


De palanquilla

Blokada typu palanquilla.
Rozróżniamy trzy rodzaje blokad tego typu, we wszystkich zasada działania polega na tym samym, czyli żeby odblokować głownię należy odciągnąć "blaszkę" umocowaną na zwieńczeniu sprężyny. Blaszka zapiera się na głowni lub virola i tworzy swego rodzaju dźwignię, unosząc w ten sposób sprężynę i uwalniając głownię.

Directa:- "blaszka" (palanquilla) posiada wypustkę, która po odciągnięciu blokady zapiera się na głowni tworząc dźwignię.
Simple:- Rodzaj praktycznie identyczny jak relia, rozróżniany ze względu na sposób mocowania "blaszki" na sprężynie oraz jej kształt. "Blaszka" jest bardziej "wypukła" niż w palanquilla relia, a mocowana jest w ten sposób, że wypustki sprężyny przechodzą przez otwory wywiercone w "blaszce".
Relia: - Jak palanquilla tipo simple. Różnica w mocowaniu "blaszki" do sprężyny polega na tym, że występy "blaszki" zawinięte są dookoła wypustek sprężyny (lub owinięte). Sama blaszka jest bardziej spłaszczona niż ta w "tipo simple".

Wydaje mi się też, że w palanquilla tipo simple wypustki sprężyny są zawsze zaklepywane na zewnątrz "blaszki", natomiast w przypadku palanquilla relia nie wystają poza obręb "blaszki".

Palanquilla directa

Palanquilla simple

Palanguilla relia

Podział navajas ze względu na typ sprężyny:


de teja – ‶płytka”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rękojeści

de orejas – „uszy”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rękojeści

de pistón – sprężyna typu slip joint

sin muelle o fieles - bez sprężyny lub friction


Mocowanie sprężyny typu de tejas i de orejas (pierwsza od góry ‶de tejas”):

Navaja punta centrada z blokadą typu de orejas

Muchas gracias por su ayuda Retomatito, Quirrino y Sastaguino.

Ciekawe linki:

http://perso.orange.es/slt894897/armasblancas/Taxonomia.pdf

Zdjęcia pochodzą z forum www.armasblancas.mforos.com, ze zbiorów własnych Quirrino i Sastaguino, z forum "Foro Armas Blancas" oraz ze sklepu www.filofiel.com i strony internetowej www.castillalamancha.es. Zdjęcie navajas szczegółowo opisał Gaxapu-1 z forum „Foro Armas Blancas”.

Janusz Łangowski

Tekst został napisany na przełomie 2009/2010 roku i umieszczony na stronach vortalu knives.pl:

http://www.knives.pl/forum/index.php/topic,91358.0.html